AFRiKA RONESANSI 

AFRiKA RONESANSI

Afrika Ronesansi

1926`dan beri Amerika`da her subat ayi “Siyah Tarih Ayi” olarak kutlarir. Cocuklugunu maden ocaginda gecirip doktora egitimini Harvard`da tamamlayan ayni zamanda Amerikali bir kolenin oglu olan Dr. Carter G. Woodson onderliginde onceleri “Zenci Tarih Haftasi” olarak baslamistir bu akim. Kendisine neden Subat ayini sectikleri soruldugunda Woodson isin icerisine biraz da mizah katarak “En kisa ay oldugu icin.” diyerek anlamli bir mesaj vermistir. Alinda Subat ayinin secilmesi Amerika`daki siyah hareketine onemli katkida bulunan Abraham Lincoln ve Frederick Douglass`in dogum gunlerinin subat ayina rastlamasindandir. Ne rastlanidir ki Amerikan siyahi liderlerinden Malcolm X`in suikasta kurban gittigi tarih de (21 Subat) yine bu aya rastlamaktadir. Anlayis dergisinin bir ay gecikmeyle de olsa Mart sayisini Afrika`ya ayirmasi bu yonden onem arzetmektedir sanirim. Dileriz bu bir gelenek haline donusur ve bundan boyle her Subat sayisi Afrika`ya ayrilir.

Afrika`nin kita disindaki zihinlerde yaptigi ilk cagrisimlar genellikle olumsuz oldugundan kitada yasanan olumlu gelismeler bu yuzden cogu zaman gozden kacmakta. Mesela ozellikle son yillarda Isvec ve Norvec Nobel Akademilerinin sik sik Afrika`yi taclandirmalarina sahit olmaktayiz. Son olarak, geride biraktigimiz 2004 yilinda Nobel Baris odulu surdurulebilir kalkinma, demokrasi ve barisa katkilarindan dolayi Kenyali Profesor Wangari Maathai`ye verildi. Yine hatirlanacagi gibi ondan bir yil once yani 2003`te Guney Afrika`nin beyaz yazarlarindan John M. Coetzee edebiyat dalinda Nobel oduluyle taclandirilmisti. Guney Afrika`nin halen baskanligini yuruten siyahi lider Thabo Mbeki iktidara geldiginde Avrupa tarihinden oykunerek “Afrika Ronesansi” adini verdigi, tum Afrika kitasini icine alan bir zihinsel kalkinma projesi baslatmisti. Her ne kadar projenin ici tam manasiyla doldurulmamis olsa da bugun Afrika kitasinda ciddi bir zihinsel ve entellektuel kipirdanma yasanmakta. Ve son yillarda Afrika`ya gelen Nobel odulleri bunun onemli gostergelerinden biri.

1986 yilinda Nijerya`li yazar Wole Soyinka edebiyat alaninda Nobel odulu alan ilk Afrikali yazar unvanini alirken iki yil sonra 1988`de Misirli yazar Necip Mahfuz (Naguip Mahfouz) yine edebiyat alaninda Nobel odulu almistir. 1991 yilinda Guney Afrikali yazar Nadine Gordimer edebiyat dalinda Nobel kazanan ilk Afrikali kadin edebiyatci unvanina kavusurken yil 2003`e geldiginde Guney Afrikali yazar John M.Coetzee edebiyat alaninda odule layik gorulmustur.

Aslinda Nobel odullerinin Afrika kitasindaki tarihi cok daha gerilere gitmektedir. 1937 yilinda Robert Cecil Nobel Baris odulunu kazanirken Fizyoloji ve tip alaninda yaptigi calismalardan dolayi 1899 Guney Afrika dogumlu bilim adami Max Theiler 1951 yilinda tip alaninda odule layik bulunmustur. Yine 1960 yilinda Guney Afrika`nin onemli kabilelerinden Zulu`larin mensubu olan ve gencliginde Guney Afrika’nin 1994`teki ilk demokratik secimlerinde iktidara gelecek olan ANC partisinin (African National Congress-Afrika Ulusal Kongresi) baskanligini yapmis olan Albert John Lutuli Nobel Baris odulu almaya hak kazanmistir. 1978 yilinda Misirin Basbakanligini surduren Enver Sedat, Israil Basbakani Menachem Begin ile Orta Dogu’da baris saglanmasi icin Camp David`de iki ulke arasinda imzaladiklari anlasma neticesinde Nobel Baris odulunu paylasmistir. 1979 Nobel Tip odulu bilgisayar destekli tomografi calismasiyla 1924 Guney Afrika dogumlu Allan M. Cormack`a gitmistir.

Bu kadarla sinirli degil. 1984`te Guney Afrikali rahip Desmond Tutu Nobel Baris odulunu alirken. 1993`te unutulmaz nobel seromonilerinden biri yasanmistir. Yirmi yedi yil hapis cezasinin ardindan 1994`te Guney Afrika`nin ilk siyahi devlet baskani olacak olan Nelson Mandela, o donemin beyaz devlet baskani De Klerk ile Nobel Baris odulunu paylasmistir.

Guney Afrika`nin en buyuk siyahi yerlesim alanlarindan SOWETO`ya yaptigimiz bir gezide rehberimiz once bulundugumuz Vilakazi sokagin bir basidaki Desmond Tutu`nun evini sonrada diger basindaki Nelson Mandela`nin evini isaret ederek iki Nobel odulunu agrilayan dunyadaki tek sokagin orasi oldugunu soylemisti.

2001 Nobel Baris odulu Birlesmis Milletlerin 7. Genel sekreterligini yapan Gana`li Kofi Annan`a gitmistir. 2002 yili Nobel Tip odulu uce bolunmus ve ucte biri genetik alaninda yaptigi calismalardan dolayi Guney Afrika`li bilim adami Sydney Brenner`e verilmistir.

Edebiyat Profesoru Ngugi Wa Thiong 2003 yilinda, genc yasta faili mechule kurban giden ogrenci liderlerinden Steve Biko anisina yaptigi konusmada israrla Afrika Ronesansinin oncelikle kullanilan dil ile baslayacagini vurgulamistir. En basitinden Bati Afrika`daki Luo kabilesinin Namlolwe diyerek bahsettigi gol, artik Viktorya Golu olarak bilinmektedir. Thiong`a gore somurgeci devletler hatiralarini Afrikali insanlarin bedenlerine dil ile kazimislardir. Nguni James, Noliwe Margaret olmustur. Halen somurge dilleri ozellikle Ingilizce, Fransizca ve Portekizce Afrika kitasinda cok yaygin olarak kullanilmaktadir. Sonucta kita icerisindeki entellektuel ve bilimsel uretimin yuzde doksani bu dillerde verilmektedir. Ve Nobel odulu alan yazalar eserlerini ingilizce yazmaktadir.

Afrika`da dil devrimi ne zaman gerceklesir buna cevap vermek cok zor ama bu yonde calismalar surmekte. Apartheid rejiminin-irkci beyaz azinlik iktidari- 1994 ilk demokratik secimlerinde yikilmasindan on sene sonra Guney Afrika`da sokak, cadde, semt, kopru, sehir isimleri degismekte. James yerine Nguni, Margaret yerine Noliwe tabelalari asilmakta her gun. Hukumet paralarin uzerindeki bati dillerini Afrika dilleriyle degistirerek, Afrika dilleri uzerine calismalar yapan master ogrencilerine burslar vererek Afrika halkinin yarali bilinclerini onarmaya calismaktadir.

Ve bakalim 2006 Nobel odullerinden Afrika`nin payina ne dusecektir.

Serhat ORAKCI
serhatorakci@hotmail.com